Składniki olejków eterycznych uznawane są za jedne z najpotężniejszych substancji chemicznych pochodzenia naturalnego. To silne związki o bardzo złożonych molekułach, a jednocześnie dla nas, odbiorców, są w użyciu niezwykle łatwe, wygodne i przyjemne. Każdy olejek może mieć zbawienny wpływ na stan naszego ciała i umysłu, a łącząc kilka olejków, często uzyskuje się jeszcze mocniejszą mieszankę, w której poszczególne składowe działają synergistycznie.
Historia olejków eterycznych sięga starożytnych cywilizacji sprzed tysięcy lat. Chociaż nie wiemy, kiedy po raz pierwszy pozyskano olejki, to zapisy historyczne cofają nas na pewno co najmniej do 4500 roku p.n.e., kiedy to w starożytnym Egipcie olejki były substancjami wręcz uświęconymi i kosztownymi na równi ze złotem. Używali ich wyłącznie kapłani i monarchowie do praktyk religijnych oraz do uzdrawiania, a każde bóstwo miało sobie przypisany właściwy olejek lub ich mieszankę.
Starożytna literatura każdej dużej cywilizacji wspomina o olejkach eterycznych używanych głównie w celach leczniczych: posiłkują się nimi ok. 3000 lat p.n.e. i starohinduska ajurweda, i medycy chińscy. Zapisy o olejkach zawarte są wielokrotnie w Starym i Nowym Testamencie, bazowali na nich także starożytni Grecy i Rzymianie. Pisali o nich najsłynniejsi uczeni i medycy na przełomie czasów starożytnych i nowożytnych: Hipokrates, Galen, Ibn Sina, zwany Awicenną.
Nowożytna Europa zetknęła się z olejkami bezpośrednio po wyprawach krzyżowych na Bliski Wschód. Po metody rodem z czasów antycznych sięgali zdesperowani europejscy lekarze w czasie epidemii dżumy, czyli czarnej śmierci. Według podań francuscy lekarze stosowali wtedy tzw. olejek złodziei, czyli mieszankę olejków pochodzących z różnych roślin, do nasączania szmatek umieszczanych w swoich słynnych maskach ochronnych o kształcie upiornego, ptasiego dzioba. Taka mieszanka miała uchronić ich przed zakażeniem – tak jak wcześniej uchroniła grupę pewnych szabrowników, okradających chorych na dżumę bogaczy.
Wiek XX to już czas celowych i skrupulatnych badań olejków eterycznych i ich właściwości leczniczych. Paryscy lekarze, znając m.in. antybakteryjne i antyseptyczne działanie olejków, leczyli nimi żołnierzy rannych w wyniku walk podczas drugiej wojny światowej. Nowoczesna technologia pozwala na coraz dokładniejsze badania i analizy, dzięki czemu poznajemy olejki bliżej: ich składy, właściwości oraz profile bezpieczeństwa.
Olejki eteryczne to mieszaniny lotnych substancji wydzielane z całych roślin lub z ich części. Występują w roślinach wielu gatunków, np. spośród rodzin Asteraceae, Rosceae, Liliaceae, Apiaceae, Cruciferae, Lamiaceae, Rutaceae, Labiatae. Obecnie na rynku światowym produkuje się ok. 150 różnych olejków.
Pod względem chemicznym dzielimy je na terpenowe (mieszaniny związków mono-, di- i seskwiterpenów) i nieterpenowe (mieszaniny pochodnych fenylopropanu). W skład jednego olejku wchodzić może nawet kilkadziesiąt, kilkaset różnych związków – poznano ich już ok. 2000! Ale to zawsze jeden z nich jest w danym olejku dominujący i to on decyduje o zapachu.
Olejki w temperaturze pokojowej są oleistymi, ale klarownymi cieczami. Z parą wodną są lotne. Zawierają w sobie składniki o temperaturze wrzenia z zakresu 50–320ºC. Są lipofilowe, wykazują czynność optyczną. Praktycznie nie rozpuszczają się w wodzie, a rozpuszczalne są w tłuszczach i alkoholu etylowym. Ich gęstość zazwyczaj jest niższa od gęstości wody. Mogą być bezbarwne, zielonkawe, granatowe lub brunatne. Zawsze mają charakterystyczny, intensywny, często przyjemny zapach.
Czy olejek eteryczny i olejek zapachowy to synonimy? Otóż ważne jest, by rozróżnić te dwa pojęcia od siebie. Olejek eteryczny to preparat w pełni naturalny, pozyskany z roślin. Olejek zapachowy natomiast to produkt całkowicie lub częściowo syntetyczny, przez co pozbawiony jest cech prozdrowotnych charakterystycznych dla olejków eterycznych.
Poznajmy biologiczne aktywności najczęściej występujących składników olejków eterycznych:
Olejki można stosować na kilka sposobów: poprzez wdychanie, miejscowo, a niektóre z nich można przyjąć doustnie. Wybór odpowiedniej metody należy dopasować do celu, jaki chcemy osiągnąć.
Należy liczyć się z tym, że olejki eteryczne dobrej jakości nie zawsze mogą być tanie. Niższa cena może często wiązać się z rozcieńczeniem właściwego olejku eterycznego za pomocą olejów roślinnych lub alkoholi. Należy unikać dodatków syntetycznych, których prawdziwie naturalny olejek nie wymaga.
Po dokonaniu zakupu olejki najlepiej przechowywać w szklanych, szczelnych, ciemnych buteleczkach, z dala od promieni słonecznych i źródeł ciepła. Niektóre olejki – taka informacja powinna widnieć na opakowaniu – dłużej zachowają trwałość, gdy umieści się je w lodówce. Do mieszania i nabierania olejków zawsze najlepiej używać niemetalowych narzędzi. Idealnie sprawdzą się szklane przybory: pipety lub szpatułki.
Olejki eteryczne to mieszanki wielu różnorodnych substancji. Im bardziej mamy doskonałe metody analiz, tym częściej należy zastanowić się nad bezpieczeństwem stosowania niektórych produktów. Olejki składają się bowiem nie tylko z prozdrowotnych związków. Część z nich to potencjalne alergeny, a niektóre składowe mogą wykazywać nawet działanie toksyczne.
Sklasyfikowano 26 substancji stanowiących potencjalne zagrożenie: są to związki zapachowe, które – zwłaszcza u osób wrażliwych – mogą wywołać alergię kontaktową. Jeśli stężenie którejś z tych substancji w produkcie przekracza 0,01%, to informacja ta musi koniecznie zostać zawarta w spisie składników.
Konieczne jest też przygotowanie i udostępnienie przez producenta „Karty charakterystyki substancji niebezpiecznej”, w której zawarto informacje m.in. o postępowaniu w przypadku pożaru lub skażenia substancją potencjalnie niebezpieczną.
Zawsze w przypadku niepożądanego zdarzenia z olejkiem eterycznym należy usunąć go ze skóry za pomocą środków myjących na bazie oleju. Następnie umyć skórę delikatnym mydłem i spłukać ciepłą wodą. W razie potrzeby czynność powtórzyć. W przypadku wystąpienia wszelkich niepokojących objawów skórnych czy dostania się olejku do oka lub połknięcia zbyt dużej jego ilości należy udać się po pomoc lekarza.
Przed użyciem nowego olejku eterycznego koniecznie należy wykonać próbę uczuleniową. W tym celu nakłada się kilka kropli rozcieńczonego produktu na skórę wewnątrz przedramienia i obserwuje zachodzące zmiany. Ewentualne zaczerwienienia lub mocne uwrażliwienie miejsca aplikacji wskazują na reakcję alergiczną. Czasem dzieje się to natychmiast, a czasem dopiero po 24 godzinach. Oznacza to bezwzględnie, że należy unikać tego konkretnego olejku.
Niektóre spośród olejków mają działanie fototoksyczne: są to głównie olejki cytrusowe. Oznacza to, że po ekspozycji na słońce na skórze może pojawić się silne uczulenie podobne do poparzenia słonecznego. Po nałożeniu takich olejków na skórę należy wstrzymać się przez około 48 godzin od wystawienia się na promienie słoneczne.
Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady lekarskiej.
